Φωτοκόλλυβα

Τα φωτοκόλλυβα ακόμα και σήμερα ψήνονται στα χωριά της Κρήτης την ημέρα του μικρού αγιασμού, (λόγω νηστείας και τρώγονται αλάδωτα για να πιούν αγιασμό την επομένη), επίσης η ημέρα αυτή είναι η τελευταία μέρα του δωδεκαημέρου (25 Δεκεμβρίου - 5 Ιανουαρίου). Το δωδεκαήμερο είναι συνδεδεμένο με τις χειμωνιάτικες μέρες του Δεκέμβρη και του Γενάρη, με τον αποχαιρετισμό του παλιού χρόνου και την υποδοχή του νέου. Στο διάστημα του δωδεκαήμερου επιβιώνουν έθιμα και συνήθειες που ανατρέχουν στην ελληνική αρχαιότητα και στην ελληνορωμαϊκή εποχή, αλλά και στη βυζαντινή – χριστιανική παράδοση. 

Το έθιμό των φωτοκόλλυβων συνδέεται με την ημέρα του αγιασμού του υδάτινου στοιχείου, βασικού συστατικού του ανθρωπίνου σώματος και της ζωής. Συνδέεται  επίσης με το πανάρχαιο έθιμο των «καθαρμών» και των «εξαγνισμών».  Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τον αγιασμό που κάνει ο ιερέας σε όλους τους χώρους κάθε σπιτιού, η νοικοκυρά πετά φωτοκόλλυβα στα ζώα του  στάβλου, στο δώμα, στην αυλή του σπιτιού και παραέξω λέγοντας «εσείς πουλιά, αγριόπουλα, φάτε φωτοκόλλυβα από τον κόπο του δούλου του Θεού (αναφέρει το όνομα του νοικοκύρη)».

Σημείωση: Αλλού λέγονται και πολυσπόρια ή ψαροκόλλυβα ή παλικαριά ή παπούδια της Κρήτης

Τα υλικά για να γίνει το φαγητό των φωτοκόλλυβων, είναι σπόροι (ή μαγερέματα) που γέννησε ή δύναμη της φύσης( της μάνας γης) καλλιεργημένης με τον κόπο και τον ιδρώτα του γεωργού. Με το φάγωμα αυτών των σπόρων από ανθρώπους, οικόσιτα ζώα, άγρια ζώα και πουλιά επιδιώκει ο άνθρωπος να πάρει νέα δύναμη από τη γη, τότε που φεύγει ο χειμώνας και αχνοφαίνεται η άνοιξη που θα αναζωογονήσει τη φύση. 

Το στάρι είναι το βασικό υλικό αυτού του φαγητό, ρεβίθια, μαναρόλια ή μπίζα, παπούλες ή ψαρές, φακές, κουκιά, φασόλια ασπρομάτικα και μαυρομάτικα.  

Υπολογίζουμε 1/2 φλιτζάνι όσπρια για κάθε μερίδα φαγητού.

Αποβραδίς (του μικρού αγιασμού ) βάζουμε χωριστά σε νερό με λίγο αλάτι τους σπόρους: το στάρι, τα κουκιά, τα ρεβίθια, τα μαναρόλια ή μπίζα, για να μουλιάσουν.

Την άλλη μέρα  ξεματίζουμε τα κουκιά, αφαιρούμε με ένα μαχαίρι τη μαύρη γραμμή στο επάνω μέρος τους.

Οι φακές, τα φασόλια ασπρομάτικα και μαυρομάτικα, οι παπούλες ή ψαρές και η φάβα δεν θέλουν μούλιασμα. 

Τα φωτοκόλλυβα ψήνονται σε μεγάλο τσικάλι, γιατί από αυτό πρέπει να φάει όλη η οικογένεια και να δώσουν στα ζώα τους ακόμη και στα πουλιά. Το έθιμο αυτό έχει στοιχεία αποτρεπτικά «παντός κακού» ιδίως του μεγαλύτερου όλων, δηλαδή του θανάτου στους ανθρώπους και στα ζώα. 

Λένα Ηγουμενάκη

Πρόεδρος του συλλόγου Φεστιβάλ Κρητικής Κουζίνας