Αν και σαφώς αποδυναμωμένες, εξακολουθούν να υπάρχουν σε αρκετές περιοχές του νησιού, αντιστεκόμενες πεισματικά απέναντι στην εισβολή της τεχνολογίας.

Αγγειοπλάστες πλάθουν τον πηλό ακριβώς όπως το έκαναν κι οι Μινωΐτες χιλιάδες χρόνια πριν στο Θραψανό, στο Κεντρί και στις Μαργαρίτες. Δεκάδες αγγεία, πανομοιότυπα με αυτά των μινωικών ανακτόρων, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για τη φύλαξη του ελαιόλαδου, των σιτηρών και άλλων αγροτικών προϊόντων.

Ξυλουργοί δίνουν στο ξύλο της μουριάς το σχήμα της λύρας και του λαούτου στους Βώρους, το Ζαρό, το Ρέθυμνο, τη Νεάπολη και την Κριτσά, συνεχίζοντας την παράδοση αιώνων στην κατασκευή αλλά και την εξέλιξη των παραδοσιακών μουσικών οργάνων.
Τσαγκάρηδες στις μεγάλες πόλεις και σε χωριά όπως τα Ανώγεια, φτιάχνουν με φροντίδα τα δερμάτινα Κρητικά στιβάνια, τα παραδοσιακά ανθεκτικά παπούτσια των Κρητικών.
Μαχαιροποιοί στα Χανιά και στο Ηράκλειο μετατρέπουν το ατσάλι στο διάσημο κρητικό μαχαίρι, τον αχώριστο σύντροφο κάθε Κρητικού, χαράσσοντας πάνω στις λεπίδες του παραστάσεις ή μαντινάδες.

Γυναικείοι συνεταιρισμοί σε όλα τα μεγάλα χωριά υφαίνουν ακόμη στον αργαλειό κεντήματα, που παραπέμπουν στα χρόνια του Μίνωα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το σαρίκι, το μαντήλι με τα κρόσσια που μοιάζουν με δάκρυα, συμβολίζουν τη θλίψη και το θρήνο για τη σκλαβιά που βίωνε η Κρήτη. Το μαύρο φοριέται ως ένδειξη πένθους για τις κακουχίες που πέρασαν οι πρόγονοι, ενώ το λευκό ως ένδειξη χαράς σε γάμους, εορτές, γεννήσεις και βαφτίσεις.

Ξυλογλύπτες και μαρμαροτεχνίτες δίνουν ζωή στους κορμούς και στην πέτρα, σμιλεύοντας τα υλικά της Κρητικής γης με περίτεχνο τρόπο και δημιουργώντας κυρίως εξαιρετικά έργα εκκλησιαστικής τέχνης.
Χώρους με ανεπανάληπτα έργα ξυλογλυπτικής αξίζει να επισκεφτεί κανείς στην Αξό και στο Αστέρι Ρεθύμνου, ενώ έργα μαρμαρογλυπτικής εκτίθενται στο Διεθνές Συμπόσιο Γλυπτικής.

Ο πολιτισμικός πλούτος του τόπου εκφράζεται και μέσα από τη χειροτεχνική και οικοτεχνική δραστηριότητα των κατοίκων, που αναπτύχθηκε σε εποχές κατά τις οποίες η απομόνωση και οι κοινωνικές – ιστορικές ανάγκες επέβαλαν την αυτάρκειά τους.

Έχοντας πίσω τους μια μακρόχρονη παράδοση και διάφορες πολιτισμικές επιρροές, οι κάτοικοι της περιοχής συνεχίζουν να εκφράζονται καλλιτεχνικά μέσω μιας πλούσιας παραγωγής χειροτεχνικών δημιουργημάτων. Δεν είναι δύσκολο για τον επισκέπτη να ανακαλύψει παραδοσιακά προϊόντα μιας χειροτεχνικής δραστηριότητας με πανάρχαιες ρίζες.

Η μακραίωνη παράδοση βρίσκει και σήμερα τη συνέχειά της σε διαφορετικές μορφές τέχνης. Κεραμική, υφαντουργία, μικρογλυπτική είναι από τις δραστηριότητες που δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να αποκτήσει μια εικόνα της σύγχρονης ντόπιας χειροτεχνικής παραγωγής.

Οι χειροτεχνικές και οικοτεχνικές δραστηριότητες προέκυψαν από την ανάγκη των κατοίκων να είναι αυτάρκεις, δεδομένης της γεωμορφολογίας της περιοχής αλλά και των ιδιαίτερων ιστορικών συνθηκών. Η χειροτεχνία και η οικοτεχνία, με μια μακριά παράδοση, διατηρούνται ακόμη και σήμερα σε χωριά της ενδοχώρας, όπου οι ντόπιοι κατασκευάζουν μοναδικής κομψότητας και αξίας παραδοσιακά είδη, όπως υφαντά, κεραμικά, κ.ά.

Όπως μαρτυρούν τα αρχαία ευρήματα, η κεραμική τέχνη έχει μακραίωνη ιστορία. Μοναδικής κομψότητας και τεχνικής κεραμικά πιθάρια κοσμούνται με αναπαραστάσεις από τη φύση, αποδεικνύοντας την καλλιτεχνική ικανότητα των Μινωιτών.

Η αρχαία αυτή τέχνη διατηρήθηκε και αναπτύχθηκε στο πέρασμα του χρόνου και σήμερα, σε διάφορα μέρη όπως το Θραψανό (Ηράκλειο), τεχνίτες ακολουθούν την παράδοση των προγόνων τους, δημιουργώντας χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα ιδιαίτερης αξίας.

Παλιότερα, τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής άνθιζαν στο Λασίθι, παρασκευάζοντας σκεύη καθημερινής χρήσης καθώς και σκεύη αποθήκευσης. Σήμερα, στο Κεντρί συνεχίζεται η τέχνη της αγγειοπλαστικής, κατασκευάζοντας κεραμικά με όμοιο τρόπο με τους Μινωίτες.

Μάλιστα, ορισμένες τεχνικές τις εξασκούν κατά παράδοση ολόκληρα χωριά, όπως το χωριό Βουλισμένη (Λασίθι), στηρίζοντας έτσι και την οικονομία τους. Στο χωριό Μαργαρίτες Μυλοποτάμου, η αγγειοπλαστική αποτελεί τη βασική απασχόληση πολλών κατοίκων, που εκτός από παραδοσιακά διακοσμητικά αντικείμενα, παράγουν και χρηστικά.

Επίσης, το χωριό Αλφά έχει παράδοση στη λιθοξοΐα λόγω της καταπληκτικής υπόλευκης, σχετικά μαλακής πέτρας που εξορύσσεται από την περιοχή και η οποία χρησιμοποιείται σε δομικές, αλλά κυρίως σε διακοσμητικές λύσεις της αρχιτεκτονικής.

Ένας τομέας της χειροτεχνίας στον οποίο η Κρήτη έχει να δείξει μια μακρόχρονη παράδοση αλλά και μια σύγχρονη πλούσια παραγωγή είναι η λαϊκή υφαντική και η κεντητική τέχνη.

Τα ξομπλιαστά και πλουμιστά υφαντά της Κρήτης δημιουργούνται με μαλλί, λινάρι, βαμβάκι και μετάξι στους παραδοσιακούς αργαλειούς που διαθέτουν τα περισσότερα σπίτια στα ορεινά χωριά. Τα διακοσμητικά μοτίβα περιλαμβάνουν γεωμετρικά σχήματα, εικόνες από τη φύση και ανθρώπινες δραστηριότητες.

Τα μάλλινα κιλίμια, οι πατανίες, οι πολύχρωμες βούργιες, τα βαμβακερά ή λινά σεντόνια, οι πετσέτες, τα μεταξωτά φορέματα και τα είδη ρουχισμού είναι από τα πιο χαρακτηριστικά προϊόντα της κρητικής υφαντικής τέχνης.

Τα κεντητά της Κρήτης φημίζονται για τις πολύχρωμες παραστάσεις τους με θέματα από τη φύση, την καθημερινή ζωή και μοτίβα δανεισμένα από τη μινωική και βυζαντινή παράδοση. Σε πολλές περιπτώσεις, τα κεντητά και τα υφαντά συνοδεύονται από πλεκτές δαντέλες σε υπέροχα σχέδια.

Σημαντικά κέντρα υφαντικής υπήρξαν τα Σφακιά, Ανώγεια, Κρουσώνας, Ζαρός του Ψηλορείτη, Κριτσά, Βιάννος στο όρος Δίκτη και τα ορεινά σητειακά χωριά.

Αν και σήμερα η υφαντική τέχνη έχει περιοριστεί κυρίως στις ορεινές περιοχές του Ψηλορείτη (Κρουσώνας, Γέργερη, Ζαρός) και της Δίκτης (Βιάννος), οι μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες εξακολουθούν να δημιουργούν μοναδικά κρητικά υφαντά, ακολουθώντας την παράδοση αιώνων.

Στα ορεινά χωριά του Μυλοπόταμου, τα Ανώγεια, τα Ζωνιανά και τα Λιβάδια, αλλά και σε ολόκληρο το Ρέθυμνο, ανθίζει η παραδοσιακή υφαντική, η κεντητική και η πλεκτική, που αποτελούν τη βασική απασχόληση των γυναικών στον ελεύθερο χρόνο τους.

Οι τεχνικές μεταδίδονται από μάνα σε κόρη κατά την προετοιμασία της προίκας, του συνόλου δηλαδή του ρουχισμού που η νύφη παίρνει μαζί της φεύγοντας από το πατρικό της σπίτι.

Σε συνδυασμό με την υφαντική τέχνη, οι γυναίκες, σε παλιότερες εποχές, επεξεργάζονταν και έβαφαν μόνες τους με φυτικά ή ζωικά χρώματα τις απαραίτητες πρώτες ύλες που χρησιμοποιούσαν, όπως το λινάρι, το μαλλί και το μετάξι, ακολουθώντας την παράδοση αιώνων.

Κατά τη μινωική εποχή αλλά και αργότερα, για το κόκκινο χρώμα χρησιμοποιούνταν η πορφύρα των κοχυλιών. Το ίδιο χρώμα έδινε και το "κερμές" ή "πρινοκούκι", ένα έντομο του φυλλώματος του πρίνου, της βελανιδιάς και του κέδρου, καθώς και το θαλάσσιο φύκι και το ριζάρι.

Για το κίτρινο χρώμα χρησιμοποιούσαν τα φύλλα της λυγαριάς, τα μανουσάκια, τον κρόκο, τα φλούδια του ροδιού και τον θάμνο "αγκουτσιά".

Ο φλοιός των καρυδιών, καθώς και τα φύλλα της καρυδιάς και του πλατάνου, έδιναν καστανό χρώμα, ενώ τα φύλλα της αμυγδαλιάς, της ροδιάς και ο θάμνος "ακόνιζα" (Innla viscose) έδιναν πράσινο χρώμα.

Το λουλάκι έδινε απευθείας μπλε χρώμα, ενώ για το μαύρο χρησιμοποιούσαν καπνιά και για το καφέ τη σκουριά.

Πιο πρόσφατη είναι η ιστορία της ξυλογλυπτικής, η οποία αναπτύχθηκε κυρίως κατά τη βυζαντινή περίοδο, με κυριότερα δείγματα εκκλησιαστικά αντικείμενα, όπως προσκυνητάρια, τέμπλα εκκλησιών, κηροπήγια, αλλά και έπιπλα και είδη καθημερινής χρήσης.

Ακόμη και σήμερα, σε πολλές περιοχές, ντόπιοι τεχνίτες κατασκευάζουν παραδοσιακά ξυλόγλυπτα αντικείμενα, διατηρώντας ζωντανή την τέχνη.

Η λαϊκή παράδοση είναι ζωντανή ακόμη και σήμερα στο Λασίθι. Εκεί συναντάμε πολλές πτυχές του λαϊκού πολιτισμού, οι οποίες εκφράζονται μέσα από τα έργα και τις δραστηριότητες των ανθρώπων.

Η ξυλογλυπτική, ως τέχνη της αναπαράστασης μορφών και παραστάσεων πάνω στο ξύλο, έχει αφήσει σημαντική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.

Οι επαγγελματίες ξυλόγλυπτες διατήρησαν τη σπάνια αυτή τέχνη, περνώντας από γενιά σε γενιά τα μυστικά και τις τεχνικές του επαγγέλματός τους.

Τα πλουμιστά ψωμιά αποτελούν βασικό δώρο για τους κουμπάρους του γάμου και τους νονούς (συντέκνους) της βάφτισης.

Πρόκειται για μικρά έργα τέχνης των νοικοκυρών, οι οποίες διατηρούν αυτό το έθιμο ακόμη και σήμερα, ειδικά στα ορεινά χωριά.

Τα ψωμιά είναι διακοσμημένα με ανάγλυφα σύμβολα της φύσης, όπως λουλούδια, πουλιά, φίδια και ζώα, προσδίδοντάς τους έναν τελετουργικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα.

Μία από τις αρχαιότερες χειροτεχνικές δραστηριότητες της κρητικής λαϊκής τέχνης είναι η καλαθοπλεκτική, που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε παρακμή.

Χρησιμοποιώντας πρώτες ύλες από τη φύση, όπως καλάμι, σκίνα ή λυγαριά, οι ντόπιοι κατασκεύαζαν χρηστικά αντικείμενα της αγροτικής και ποιμενικής ζωής.

Σήμερα, η καλαθοπλεκτική συνεχίζει να ανθεί στο χωριό Μιξόρρουμα κοντά στο Σπήλι.

Ένας "συγγενικός" τομέας της καλαθοπλεκτικής ήταν η κανιστροπλεκτική για την κατασκευή πανεριών, μια πολύ δύσκολη χειροτεχνική δραστηριότητα που επιβιώνει ακόμα και σήμερα σε ελάχιστες περιοχές.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το χωριό Νίβριτος κοντά στο Ζαρό, οι Γωνιές Μαλεβιζίου και τα Μιξόρρουμα κοντά στο Σπήλι.

Το μαχαίρι είναι βασικό συμπλήρωμα της παραδοσιακής ενδυμασίας.

Το κρητικό μαχαίρι αποτελείται από ατσαλένια λεπίδα, στην οποία συχνά χαράσσεται μια μαντινάδα.

Η λαβή καλύπτεται από κέρατο ζώων και διακοσμείται με διάφορα μοτίβα, ενώ η θήκη είναι απλή ξύλινη.

Στις επίσημες φορεσιές, όμως, χρησιμοποιούνται ασημένιες θήκες με διακοσμητικά σχέδια.

Η μαχαιροποιία γνώρισε μεγάλη άνθηση στο παρελθόν. Στο Ηράκλειο, μάλιστα, υπήρχε ολόκληρη συνοικία αποκλειστικά με εργαστήρια μαχαιροποιίας.

Πηγή: Incrediblecrete